مبدا و تاریخچه مدیریت ایمنی فرایند (PSM)

از زمان انقلاب صنعتی تا کنون واحدهای تجاری و صنعتی بی­شماری در سرتاسر دنیا شروع بکار کردند تا خدمات رسانی را در طیف وسیعی از محصولات، از مواد نفتی گرفته تا صنایع شیمیایی و دارویی، ارائه کنند. در همین دوران تلاش­های فراوانی برای احداث و برقراری اینگونه واحدهای صنعتی انجام شد و در نتیجه دنیای صنعت را وارد یک میدان رقابت سهمگین نمود. از این رو درباره­ی تمامی پارامترهایی که بتواند باعث برتری یک شرکت در مقایسه با دیگری بشود، تحقیقات وسیعی به عمل آمد. از مصداق­های این عوامل و پارامترها، حصول اطمینان خاطر از کارکرد ایمن و درست واحدها بود، این امر نه تنها در خروجی مالی و اقتصادی شرکت­ها تاثیر گذار خواهد بود بلکه در ایجاد شرایط ایمن برای کارکنان و در نتیجه عملکرد بهتر شرکت نیز تاثیر بسزایی دارد. طبق آمار موجود از سال ۱۹۶۹ تا ۲۰۰۰، جمعا ۸۲ هزار تلفات ناشی از حوادث صنعتی رخ داد، که یکی از رخدادهای نمادین و تاثیر گذار در این میان، حادثه بوپال در هند و در سال ۱۹۸۴ بود که باعث کشته شدن تقریبا ۲۰۰۰ نفر شد. لذا دو موضوع شرایط ایمن کار برای کارکنان و همچنین شرایط ایمن کار از دیدگاه فرایند مورد توجه قرار گرفت. نقطه مشترک تمامی این حوادث صنعتی وجود دوزهای مختلف از مواد شیمیایی مخاطره آمیز در فرآیندهای مربوطه بوده است. در اوایل دهه ۹۰ میلادی، مدیران ارشد، سهامداران و حتی سیاستمداران کشورهای صنعتی، تصمیم گرفتند که مسائل مربوط به ایمنی در کار چه از دیدگاه کارکنان و چه از دیدگاه فرایند را تحت سیستم­های یکپارچه مدیریتی (SMS)، به صورت قانون به اجرا در آورند، یک سیستم مدیریت ایمنی باید قابلیت حفاظت از کارکنان در برابر شرایط نا ایمن کاری و همچنین حصول اطمینان را برای مدیران و سهامداران نسبت به افزایش بهره وری در تولید به ارمغان بیاورد. سازمان استاندارد انگلستان در این خصوص استانداردی را بنام الزامات سلامت کاری و مدیریت ایمنی (OHSAS) معرفی نمود، وزارت کار ایالات متحده آمریکا، سازمانی را تحت عنوان اداره بهداشت و ایمنی کار (OSHA) تاسیس نمود که یک نهاد حکومتی است و تصمیمات آن لازم الاجرا می­باشد. این سازمان سیستمی یکپارچه را برای مدیریت کارکرد مواد مخاطره آمیز پیشنهاد نمود (Process Safety management of highly hazardous chemicals) که کمی بعد از بررسی و اصلاحات به عنوان یک قانون در وزارت کار ایالات متحده شناخته شد. این قانون یه عنوان یک استاندارد مرجع در حوزه مدیریت ایمنی فرایند سال­ها مورد استفاده قرار گرفت که در آن با تعریف ۱۴ المان سعی شد تا در حد امکان از رهایش مواد مخاطره آمیز جلوگیری شود. از آن زمان تا کنون استانداردها و الزامات متعددی در همین زمینه معرفی گردید که از شاخص ترین آنها راهنمای مدیریت ایمنی فرایند (PSM) است که مرکز ایمنی فرایند  انجمن بین المللی مهندسان شیمی (AlChe CCPS,) معرفی نمود. تمامی این مجموعه الزامات همه با هدف نهایی تلاش برای فراهم نمودن شرایط ایمن کاری، منتشر شده­اند. سیستم مدیریت ایمنی (SMS) بطور کلی باید دارای مولفه­­هایی باشد که مهمترین آن مشارکت موثر تمامی کارکنان و مدیران در هر سطح از هرم مدیریتی می­باشد تا در گسترش فرهنگ ایمنی نیز مثمر ثمر باشد. برنامه ریزی و استقرار این سیستم مدیریتی نیز از دیگر موارد مهم می­باشد. همچنین پس از اجرایی سازی این سیستم در بایستی برای پایش و بازبینی آن نیز در مدت زمان­های مقرر اقدامات عملی نیز انجام بگیرد. مدیریت ایمنی فرایند یا PSM بخش مهمی از SMS را تشکیل می­دهد که می­تواند مانند نخ تسبیح تمامی تکنیک­های فنی در شناسایی مخاطرات را تحت قالبی مدیریتی متصل گرداند. پس از پیاده سازی نیز می­توان از رخ دادن هرگونه مخاطرات در واحدهای صنعتی جلوگیری کرد و یا پیامدهای ناشی از آن را به حداقل رساند.