تکنیک HAZID چیست ؟
در بین روشهای ارزیابی ریسک، تکنیک HAZID روشی نسبتا جدید بوده که با تمرکز بر مخاطرات عمومی و غیرفرآیندی بر اساس چک لیست استاندارد به شناسایی آنها و راهکارهای احتمالی جلوگیری از به وقوع پیوستن آنها میپردازد. انجام این مطالعات در فاز بهرهبرداری صورت میپذیرد که باتوجه به تجارب بهرهبرداران در طول سالهای انجام به کار و همچنین سوابق حوادث احتمالی، نتایج این مطالعه میتواند بسیار ارزشمند و مفید باشد.
مزایای مطالعات HAZID
در واﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده از HAZID دارای ﻣﺰاﻳﺎی زﻳﺮ است:
- ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻫﻤﻴﺖ و ﭘﻴﻮستگی ﺗﻤﺎمی جنبههای ﺑﻬﺪاشتی، ایمنی و زﻳﺴﺖ محیطی در اﺑﺘﺪای ﻳﻚ عملیات
- ﻓﺮصتی ﺑﺮای در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ پیاﻣﺪﻫﺎی HSE در طراحی‌های ﻓﺮآﻳﻨﺪی و توسعهای
- ﺑﺮرسی ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻤﺪه در ﻃﺮح‌ها در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ شکلﮔﻴﺮی تعهدات ﻣﺎلی مهم
- ﺷﻨﺎﺳﺎیی ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺮات درون ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﭼﺮخه ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﭘﺮوژه ﻳﺎ فرآیند
- ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺮات و ﺗﻬﺪﻳﺪات HSE
- ﺷﻨﺎﺳﺎیی ﻛﻠﻴﻪ آلاینده‌های اﺣﺘﻤﺎلی ﻧﺎشی از ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت و فرآیندها
- اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از زﻣﺎن و منابع
کاربرد ها
مطالعات HAZID را میتوان به منظور موارد زیر استفاده نمود:
- شناسایی فرصتها جهت ایمنی ذاتی
- شناسایی سناریوهای آتش، انفجار، نشست مواد سمی و اقدامات پیشگیرانه
- پیش برنامهریزی به منظور جلوگیری از بروز مخاطرات
- ایجاد هرگونه تغییرات لازم در مراحل اولیه مهندسی
- آماده سازی سیستم و تیم بهرهبرداری به منظور راهاندازی واحد و جلوگیری از بروز حوادث نامطلوب
- تهییه لیستی از مخاطرات مرتبط با بهرهبرداری هر یک از تجهیزات در ابتدای مراحل راهاندازی
- مزیت اصلی HAZID شناسایی و ارزیابی زودهنگام خطرات مرتبط با سلامت، ایمنی و محیط زیست میباشد که به تصمیمات توسعهای پروژه کمک مینماید.
هدف از اجرای مطالعات HAZID، شناسایی سیستماتیک تمام مخاطراتی است که به‌صورت مستقیم یا با تشدید پیشامدها، پتانسیل تبدیل‌شدن به حوادث بزرگ را دارند، این کار بر اساس چرخه عمر عملیاتی یک تجهیز انجام می‌گردد. HAZID باید بر اساس یک مجموعه بارش فکری ساختاریافته و با استفاده از چکلیست مناسب ایجاد شود. در نشست HAZID باید مخاطرات فرآیندی (مخاطرات مربوط به انتشارهای برنامهریزی نشده) و غیرفرآیندی بررسی شود. اهم جنبههای مورد بررسی به صورت زیر میباشند:
- اثر تجهیز بر محیط
- اثر محیط بر تجهیز
- تداخل بین واحدهای اصلی
- محل/جهت قرارگیری واحد یا تجهیز
- انتشارهای برنامهریزینشده برای واحدها یا بخشهای مجزا
- مخاطرات زیستمحیطی، و مخاطرات طبیعی
روش ها
روش اجرای مطالعات HAZID براساس جزئیات مندرج در استاندارد ISO-17776 و Total-GS-EP-SAF-041 خواهد بود. این روش با بهره گیری از یک نگرش تیمی چند تخصصی، مخاطرات بالقوه موجود در واحد صنعتی را از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار می‌دهد. چک لیستهای از پیش تعریف شده موجود در استاندارد تیم را جهت پیشبرد یک رویه منطقی و اطمینان از بررسی همه جوانب ایمنی و عملیاتی در واحد مورد بررسی کمک می‌کند. قبل از شروع جلسات HAZID دستورالعمل اجرایی این مطالعات به همراه کلیه جزئیات مربوطه توسط کارشناسان شرکت ماهد انرژی پارس ارائه خواهد شد.
چک لیست مورد استفاده بایستی شامل موارد زیر باشد:
- مخاطرات بیرونی
- مخاطرات طبیعی و زیست محیطی (اثر محیط بر واحد)
- اثرات زیست محیطی (اثر واحد بر محیط طبیعی)
- اثر مخاطرات انسانی بر واحد
- مخاطرات ناشی از زیرساخت‌های نگه‌دارنده تسهیلات
- مخاطرات تاسیسات
- مخاطرات فرآیند، فرآیندهای خاص: انفجار گاز با مسدود شدن خروجی، وضعیت‌های پکینگ و دی پکینگ، تغییرِ درجه‌بندی لوله‌ها و غیره
- مخاطرات سیستم‌های یوتیلیتی (همانند از دست دادن آب، برق و غیره)
- مخاطرات دیگر مربوط به تاسیسات (همانند: حمل‌ونقل مواد، کار با جرثقیل، برق، مواد رادیو اکتیو، اشیاء تحت تنش و غیره)
روشهای شناسایی خطر باید روشهای ساختاری باشند که شرایط اشتباهی را شناسایی کنند که منجر به ایجاد خطر می‌شود، و احتمال وقوع حوادث خطرناک را کم کنند. جلسه HAZID باید توسط یک رهبر (یا رئیس) با تجربه که دانش و توانایی‌های لازم برای رهبری گروهی از متخصصان مختلف را دارد، اداره شود. نتایج جلسه HAZID باید با استفاده از کاربرگی شامل رویدادهای اولیه، عوامل، تبعات، تدابیر حفاظتی موجود و توصیه‌های تیم به صورت سیستماتیک ثبت شود. مسئولیت رهبر HAZID برقراری ارتباط با نمایندگان پروژه/عملیات برای انتخاب اعضای تیم، تعیین کافی بودن اسناد و مدارک، اعمال روشهای سیال‌سازی ذهنی با استفاده از چک لیست است. رهبر HAZID در راس قرار می‌گیرد و کاربرگ‌های HAZID و خلاصه گزارشی شامل کپی اسناد و مدارک بررسی شده را آماده می‌کند. برای مستندسازی و گزارش‌نویسی جلسه HAZID یک منشی فنی باید به رهبر HAZID کمک کند. رهبر HAZID نیز باید با مشاوره‌های اعضای تیم مربوطه، به پروژه/عملیات برای بررسی و برطرف ساختن مشکل کمک کند.
مطالعات توسط تيمي چند رشته‌اي از کساني انجام مي‌شود که در ارتباط با طراحي و يا بهره برداري از واحد فرآيندي بوده و دانش و تخصص کافي از فرآيند را دارا مي‌باشند به نحوي که قدرت پاسخگويي به سوالات مطرح شده در طي جلسات را داشته باشند.
نرم‌افزار PHA-Pro
نرم افزار PHA-Pro یکی از بهترین نرم افزارهای طراحی شده در خصوص ثبت انواع داده‌های حاصل از بررسی مخاطرات فرآیندی در کلیه حوزه‌های صنایع به همراه استفاده و پیاده سازی مفاهیم مبتدی ریسک در این مطالعات میباشد. استفاده از این نرم افزار به سازمان‌ها کمک می کند تا مسئولیت‌ها و روابط فعالیت هر یک از بخشهای یک سازمان در مطالعات ارزیابی مخاطرات به منظور هماهنگی بیشتر آنها مشخص و احصی گردد.
این روش با بهره گیری از یک نگرش تیمی چند تخصصی، مخاطرات بالقوه موجود در واحد صنعتی را از جنبههای مختلف مورد ارزیابی قرار می‌دهد. چک لیستهای از پیش تعریف شده موجود در استاندارد تیم را جهت پیشبرد یک رویه منطقی و اطمینان از بررسی همه جوانب ایمنی و عملیاتی در واحد مورد بررسی کمک می‌کند. قبل از شروع جلسات HAZID دستورالعمل اجرایی این مطالعات به همراه کلیه جزئیات مربوطه توسط جهاد دانشگاهی ارائه خواهد شد.
برای تسهیل در اداره جلسات HAZID، یک چک لیست باید آماده شود. این چک لیست باید شامل عناصر زیر باشد:
- مخاطرات بیرونی
- مخاطرات طبیعی و زیست محیطی (اثر محیط بر پلنت)
- اثرات زیست محیطی (اثر پلنت بر محیط طبیعی)
- اثر مخاطرات انسانی بر پلنت
- مخاطرات ناشی از زیرساخت‌های نگه‌دارنده تسهیلات
- مخاطرات تاسیسات
- مخاطرات فرآیند (بر اساس بخشهای قابل جدایش) ، فرآیندهای خاص: انفجار گاز با مسدود شدن خروجی، وضعیت های پکینگ و دی پکینگ، تغییرِ درجه‌بندی لوله‌ها و غیره
- مخاطرات سیستم‌های آب و برق (از دست دادن آب و برق)
- مخاطرات دیگر مربوط به تاسیسات (مثلا، حمل‌ونقل مواد، کار با جرثقیل، برق، مواد رادیو اکتیو، شیئ تحت تنش القاشده و غیره.
روشهای شناسایی خطر باید ساختاری باشند که شرایط اشتباه را شناسایی کنند که منجر به ایجاد خطر می‌شود، و احتمال وقوع حوادث خطرناک را کم کنند. جلسه HAZID باید توسط یک رهبر (یا رئیس) با تجربه که دانش و توانایی‌های لازم برای رهبری گروهی از متخصصان مختلف را دارد، اداره شود. نتایج جلسه HAZID باید با استفاده از کاربرگی شامل رویدادهای اولیه، عوامل، تبعات، تدابیر حفاظتی موجود و توصیه‌های تیم به صورت سیستماتیک ثبت شود. مسئولیت رهبر HAZID برقراری ارتباط با نمایندگان پروژه/عملیات برای انتخاب اعضای تیم، تعیین کافی بودن اسناد و مدارک، اعمال روشهای سیال‌سازی ذهنی با استفاده از چک لیست است. رهبر HAZID در راس قرار می‌گیرد و کاربرگ‌های HAZID و خلاصه گزارشی شامل کپی اسناد و مدارک بررسی شده را آماده می‌کند. برای مستندسازی و گزارش نویسی جلسه HAZID یک منشی فنی باید به رهبر HAZID کمک کند. رهبر HAZID نیز باید با مشاوره‌های اعضای تیم مربوطه، به پروژه/عملیات برای بررسی و برطرف ساختن مشکل کمک کند.
مراجع و استانداردهای مورد استفاده
استانداردهای مورد استفاده به صورت زیر می باشد:
- ISO-17776
- Total-GS-EP-SAF-041
- “Guidelines for Hazard Evaluation Procedures”, 3rd Edition, published by CCPS and AIChe, 2008
- API RP 14J: Recommended Practice for Design and Hazards Analysis for Offshore Production Facilities
خدمات پیشنهادی
ماحصل اجرای این پروژه شناسایی نقاط پر ریسک در شرکت خواهد بود. پس از بررسی مخاطرات و ارزیابی ریسک و اقدامات کنترلی موجود، در صورت نیاز و جهت کاهش ریسک اقدامات کنترلی موثر پیشنهاد می‌گردد که به عنوان نتایج کلی و خروج‌یها میباشد. اجرای توصیه های مذکور توسط نهادهای مسئول، امری ضروری است.
گزارش HAZID ای که از نتایج جلسه نوشته می‌شود، باید شامل موارد زیر باشد:
- خلاصه مدیریتی
- مقدمه
- اعضای تیم و لیست حضور و غیاب
- روش HAZID
- لیست مستندات بررسی شده
- کاربرگ‌های HAZID
- نتیجه‌گیری
- نشانه‌گذاری طرح‌ها، محاسبات و فرضیات که باید به عنوان ضمیمه آورده شوند
